दुसऱ्याच्या सुखाने व्यथित माणूस"

चिंतन - विजय सिद्धावार

असं म्हणतात, आदमी अपने दुःख से ज्यादा; दुसरो के सुख से परेशान है|

दुःख ही मानवी जीवनातील अपरिहार्य भावना आहे. पण आजकालच्या समाजात एक विचित्र गोष्ट दिसून येते – माणसं स्वतःच्या दुःखाने तेवढी त्रस्त नसतात, जितकी दुसऱ्याच्या सुखाने अस्वस्थ होतात. ही मानसिकता केवळ वैयक्तिक आयुष्यातच नव्हे, तर सामाजिक, राजकीय आणि आर्थिक पातळीवरही झळकते.

"किसी की हँसी में ग़म तलाशते हैं लोग,

अपने दिल की वीरानी को बढ़ाते हैं लोग।"

कधी कधी वाटते, माणसाच्या दुःखाला दुःख न राहता ते ‘इर्षेचे’ एक प्रकट रूप झाले आहे. टाटा-बिर्ला सोन्याच्या थाळीत जेवतात, हे पाहून सामान्य माणूस स्वतःजवळ अन्न नाही याचे दुःख करत नाही; तर ‘ते का सुखी?’ या विचाराने अस्वस्थ होतो. ही अस्वस्थता त्याच्या मेहनतीला प्रेरणा देत नाही, तर त्याच्या मनात कटुता निर्माण करते.

एका छोट्या गावातील रामू शेतकरी रोज १२-१२ तास शेतात राबतो. पण गावातल्या एका श्रीमंत व्यापाऱ्याची गाडी बघून त्याला स्वतःची मेहनत वाया गेल्यासारखी वाटते. त्याने स्वतःचा शेतकऱ्याचा अभिमान हरवला आणि दुसऱ्याच्या सुखात स्वतःचे दुःख निर्माण केले.

सुख मिळवायचे असेल, तर प्रयत्नांची वाट धरावी लागते. पण अनेकजण मात्र दुःखाचे गाठोडे उराशी बांधून कुंटत बसतात – म्हणजेच काही न करता, केवळ इर्षा, मत्सर आणि कटुता मनात ठेवतात.

"हर किसी को चाँद चाहिए अपनी छत पे,

कोई दीपक भी जलाए, ये मंज़ूर नहीं!"

दुसऱ्याच्या प्रगतीने त्रस्त न होता, आपली वाट स्वतः तयार केली पाहिजे. जर इर्षेचे रूपांतर प्रेरणेत होईल, तर हीच मानसिकता क्रांती घडवू शकते. पण इर्षा जर मत्सर बनून राहिली, तर ती व्यक्तीचा आणि समाजाचाही अधःपात करेल.

दुसऱ्याच्या आनंदात आपले दुःख शोधत बसण्यापेक्षा, आपल्या प्रयत्नांत आपले सुख घडवा. दुसऱ्याच्या छायेत सावली शोधण्याऐवजी, स्वतःचा दिवा लावण्याची हिंमत ठेवा.

"तुला पाहिजे तोच वाटे राजा,

पण वाटचाल मात्र करायची नाही!"

– ही मानसिकता बदलली पाहिजे.